ضرورت توجه به بافت‌های فرسوده در تحقق جهاد اقتصادی
بافت‌های فرسوده شهری به‌عنوان بخش‌هایی از ساختار شهر که دچار فرسودگی کالبدی، عملکردی و زیست‌محیطی شده‌اند، ظرفیت‌های قابل‌توجهی برای تحقق اهداف کلان اقتصادی و اجتماعی کشور دارند. منطقه ستارخان تهران به‌عنوان یکی از مناطق پرتراکم و دارای قدمت تاریخی، نمونه‌ای شاخص از این بافت‌هاست که در سال‌های اخیر با چالش‌های متعددی در حوزه نوسازی و بازآفرینی شهری مواجه بوده است. این مقاله با رویکردی کاربردی، به بررسی ظرفیت‌های این منطقه برای ارتقاء شاخص‌های مسکن و اشتغال در چارچوب سیاست‌های جهاد اقتصادی پرداخته و نقش شهرداری را به‌عنوان نهاد محلی و تسهیل‌گر در این فرآیند تحلیل می‌کند.
سیاست جهاد اقتصادی به‌عنوان راهبردی جهت افزایش تولید داخلی، اشتغال‌زایی و کاهش وابستگی اقتصادی مطرح شده است. بازآفرینی بافت‌های فرسوده یکی از ابزارهای مؤثر برای پیشبرد این سیاست است؛ چراکه با احیای این مناطق، هم بازار ساخت‌وساز و مسکن فعال می‌شود و هم فرصت‌های شغلی متعددی در بخش‌های مهندسی، خدمات شهری و سرمایه‌گذاری ایجاد می‌گردد. در مناطق مرکزی آن نظیر ستارخان، به دلیل فرسودگی کالبدی و تراکم جمعیت بالا، نیازمند نوسازی گسترده و هدفمند است. منطقه ستارخان که در محدوده منطقه ۲ شهرداری تهران قرار دارد، دارای ساختار کالبدی قدیمی و ترکیبی از کاربری‌های مسکونی، تجاری و خدماتی است.
نقش بافت‌های فرسوده در توسعه مسکن و اشتغال
بسیاری از آپارتمان‌ها در این منطقه دارای قدمت بالای ۳۰ سال هستند و با مشکلاتی نظیر نبود پارکینگ، ضعف تأسیسات زیربنایی، عرض کم معابر و نبود ایمنی در برابر زلزله مواجه‌اند. این وضعیت نه‌تنها بر کیفیت زندگی شهروندان تأثیر منفی گذاشته، بلکه مانعی برای توسعه پایدار شهری نیز به‌شمار می‌آید. با وجود این چالش‌ها، منطقه ستارخان به دلیل موقعیت مکانی ممتاز، نزدیکی به شبکه حمل‌ونقل عمومی و دسترسی به مراکز تجاری و خدماتی، از ظرفیت بالایی برای نوسازی و سرمایه‌گذاری برخوردار است. با وجود ظرفیت‌های بالقوه، نوسازی در این منطقه با موانع متعددی مواجه است.
از جمله این چالش‌ها می‌توان به محدودیت‌های اقتصادی ساکنان، پیچیدگی‌های مالکیت، کمبود مشوق‌های دولتی و ضعف هماهنگی بین نهادهای اجرایی اشاره کرد. بسیاری از ساکنان این منطقه از توان مالی کافی برای مشارکت در پروژه‌های نوسازی برخوردار نیستند و به همین دلیل، همکاری آنان با نهادهای شهری با اکراه یا بی‌اعتمادی مواجه می‌شود. از سوی دیگر، طولانی بودن فرآیندهای صدور مجوز، نبود الگوهای روشن برای بازسازی، و کمبود منابع مالی نیز از جمله موانع ساختاری هستند که شهرداری‌ها با آن‌ها روبه‌رو هستند. شهرداری‌ها در فرآیند نوسازی بافت‌های فرسوده، نقش کلیدی دارند.
چالش‌ها و موانع نوسازی در منطقه ستارخان
شهرداری‌ها می‌توانند به‌عنوان برنامه‌ریز و تسهیل‌گر، بسترهای قانونی و اجرایی لازم را برای نوسازی فراهم کنند. در منطقه ستارخان، شهرداری می‌تواند با ارائه مشوق‌های مالی مانند تخفیف عوارض، کاهش هزینه انشعابات، و اعطای تسهیلات بانکی ویژه برای سازندگان، انگیزه مشارکت را در میان مالکان و سرمایه‌گذاران افزایش دهد. همچنین، کوتاه‌سازی فرآیندهای اداری، بهره‌گیری از سامانه‌های هوشمند، و شفاف‌سازی مقررات از دیگر اقداماتی است که می‌تواند اعتماد عمومی را به نهادهای شهری افزایش داده و پروژه‌های نوسازی را تسریع کند. شهرداری می‌تواند با آموزش و اطلاع‌رسانی، مشارکت آگاهانه ساکنان در نوسازی را تقویت کند.
یکی از مهم‌ترین راهکارها در جهت تحقق نوسازی در منطقه ستارخان، ایجاد صندوق‌های توسعه بافت فرسوده است که می‌تواند با مشارکت دولت، شهرداری و بخش خصوصی، منابع مالی لازم برای نوسازی را تأمین کند. این صندوق‌ها می‌توانند به ساکنان کم‌درآمد و سازندگان وام‌های کم‌بهره ارائه دهند و با تضمین سودآوری منطقی، زمینه را برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی فراهم سازند. همچنین، بهره‌گیری از ظرفیت سازمان نوسازی شهر تهران می‌تواند به‌عنوان بازوی تخصصی شهرداری، نقش مهمی در مطالعات کارشناسی، طراحی الگوهای بازآفرینی، و اجرای پروژه‌های مشارکتی ایفا کند.
نقش شهرداری و راهکارهای پیشنهادی در فرآیند بازآفرینی شهری
تشکیل نهادهای محلی مشارکتی نیز از جمله اقدامات مؤثر برای تقویت پیوند میان ساکنان و مدیریت شهری است. انجمن‌های محلی نوسازی می‌توانند با برگزاری جلسات توجیهی، افزایش آگاهی عمومی، و انتقال خواسته‌های ساکنان به نهادهای تصمیم‌گیر، فرآیند نوسازی را مردمی‌تر و اثربخش‌تر کنند. همچنین، بازنگری در طرح تفصیلی منطقه و تدوین الگوهای معماری متناسب با نیازهای روز می‌تواند بر کیفیت زندگی شهری و رضایت عمومی بیفزاید. در مجموع، منطقه ستارخان از جمله مناطقی است که با وجود مشکلات زیرساختی و فرسودگی گسترده، دارای ظرفیت بالایی برای تحقق اهداف جهاد اقتصادی از طریق نوسازی هدفمند است.
بازسازی این منطقه می‌تواند زمینه‌ساز افزایش تولید مسکن، ارتقاء ایمنی شهر، ایجاد اشتغال پایدار، و بهبود شاخص‌های عدالت اجتماعی باشد. تحقق این اهداف نیازمند همکاری مؤثر بین نهادهای دولتی، شهرداری، بخش خصوصی و ساکنان منطقه است. در پایان می‌توان نتیجه گرفت که نوسازی بافت‌های فرسوده تنها یک پروژه کالبدی نیست، بلکه فرآیندی چندبُعدی و میان‌رشته‌ای است که نیازمند برنامه‌ریزی هوشمندانه، منابع پایدار، مشارکت مردمی و مدیریت منسجم است. شهرداری‌ها باید با نگاهی فراتر از ساخت‌وساز، به توسعه اجتماعی و اقتصادی شهر نیز توجه کرده و از فرصت نوسازی به‌عنوان ابزاری برای تحقق جهاد اقتصادی و ارتقاء کیفیت زندگی شهری بهره‌برداری کنند.